رفتارهای پرخطر به رفتارهایی اطلاق می شود که احتمال نتایج منفی و مخرب جسمی ، روانشناختی و اجتماعی را برای فرد افزایش می دهد. بر اساس مطالعات مراکز مشاوره رفتارهای پرخطر به فتارهایی گفته می شود که سلامت و بهزیستی نوجوانان و جوانان و سایر افراد جامعه را در معرض خطر قرار می دهد. بسیاری از رفتارهای پرخطر از قبیل مصرف سیگار و مواد و روابط جنسی امطمئن در سنین قبل از 18 سالگی اتفاق می افتد .

عوامل به وجود آورنده ی رفتار پر خطر چیست؟

نظریه رفتار مشکل:

با این فرض آغاز می شود که آسیب پذیری در برابر رفتارهای مشکل آفرین از تعامل شخص و محیط است. محیط به ساختار ها یا عوامل نزدیک و دور تقسیم می شود. در هسته ی مرکزی ساختارهای دور، پیوند و ارتباط با خانواده و همسالان قرار دارد. اگر نوجوانا با والدین دلبستگی و پیوند برقرار نکنند، با همسالان خود ارتباط نزدیک تری داشته باشند و بیشتر تحت تاثیر آن ها قرار می گیرند، تا والدین خود، در معرض رفتارهای پرخطر هستند. در هسته ی ساختارهای نزدیک، الگو پذیری اجتماعی و رفتارهای ویژه مواد از سوی دوستا و اعضای خانواده است. اگر نوجوانان دوستی داشته باشند که رفتارهای پرخطر انجام بدهند، احتمال انجام این رفتار ها از سوی آن ها بیشتر است. ویژگی های شخصیتی و روانی فرد نیز به سه مقوله ی دور ، واسط، و نزدیک تقسیم می شود. دورترین ویژگی روانی گروه باور شخصی قرار می گیرد، ساختاری که بر اساس آن نوجوان در معرض رفتارهای پرخطر است. اگر از نظر اجتماعی عیب جو و خرده گیر باشد و از نظر فرهنگی احساس طرد و غریبگی نماید و عزت نفس پایین داشته باشد و احساس کند در صورت اقدام به رفتارهای انحرافی چیز زیادی را از دست نمی دهد و منبع کنترل بیرونی داشته باشد یعنی هیچ کنترل بر رفتارش ندارد و موفقیت ها و شکست های خود را به عوامل بیرونی و محیطی نسبت می دهد. 

عوامل واسط رفتارهای پرخطر تحت گروه ساختار تحریک انگیزشی قرار می گیرد و جهت گیری اهداف اصلی نوجوانان، انتظارات و ارزش های شخصی آن ها را در نظر دارد. این ساختار بیان می کند که نوجوانان، در معرض رفتارهای پر خطر هستند . اگر نوجوانان به ارتباط با همسالان ارزش زیادی بدهند، به دنبال استقلال و جدایی از خانواده باشند.و پیشرفت و موفقیت تحصیلی را بی ارزش بدانند و در نهایت نزدیک ترین علل درون فردی تحت گروه ساختار کنترل فردی قرار می گیرد. این ساختار نگرش نوجوانان را در مورد رفتارهای انحرافی در نظر دارد و مدعی است که نوجوان در نعرض رفتارهای پرخطر است. 

عوامل روان شناختی:

طبق نظر مشاور خانواده تهران از میان عوامل روان شناختی و تفاوت های فردی که بتواند علت رفتارهای پر خطر را تبیین کند می توان به مواردی نظیر مزاج فرد که معنای سطح پایه فعالیت رفتاری، مردم آمیزی و دامنه توجه کردن را تعیین می کنند. نوجوانانی که رفتار های پر خطر را انجام می دهند دارای منبع کنترل بیرونی هستند . در مقایسه با نوجوانان عادی اعتماد به نفس کمتری دارند. تکانشگری، حالت های افسردگی ، توانایی ضعیف در ابراز وجود ، اضطراب زیاد و نیاز شدید به تایید اجتماعی با رفتار های پر خطر ارتباط دارد.

مطالعات نشان می دهد که نوجوانانی که در سابقه زندگی شان حوادث و رویدادهای منفی بیشتری وجود داشته است، احتمال بیشتری دارد که رفتارهای پر خطر را انجام دهند . شواهد نشان می دهد که نوجوان از مصرف مواد مخدر به منزله راهی برای مقابله با مشکلات، احساسات منفی و موقعیت های فشار زا استفاده می کند. 

تعامل خانواده:

پایه و اساس نظریه تعامل خانواده، ارتباط و پیوند قوی عاطفی میان والدین و کودک است. خصوصا ارتباط مادر و کودک. دلبستگی میان والد و کودک چهار علت دارد که عبارت اند از ارزش های مورد قبول والدین، رفتار و روش توام با حمایت و عطوفت والدین، آرامش روانی مادر و کنترلی که مادر در مورد کودک خود دارد.

بوم شناسی اجتماعی:

زیر بنای علت بروز رفتارهای پرخطر فشار روانی خصوصا فشار روانی مربوط به مدرسه است. نوجوانانی که مدرسه را فعالیتی مشکل و پر فشار می یابند، از فعالیت های مدرسه گریزان شده و انجام فعالیت های پر خطر افزایش می یابد. خودکارآمدی تحصیلی ضعیف مهم ترین علت فشار روانی نوجوانان در مدرسه است. اگر نوجوان در مورد مهارت های تحصیلی خود دچار تردید شود و مدرسه را به محیطی پر فشار و نا مساعد درک کند ممکن است به سمت رفتارهای پر خطر برود.

مقابله:

مقابله فریندی است که از طریق آن افراد استرس ناشی از عوامل استرس زا را کنترل می کنند و هیجانات منفی ایجاد شده به وسیله ی این عوامل را تحت کنترل در می آورند. 

اضطراب و آشفتگی هیجانی بخشی از رفتار های قالبی نوجوانان هستند که به صورت رفتار های آزمایشی، خشن و نا پایدار بروز می کند. هال در مورد نوجوانی اصطلاح طوفان و فشار را به کار برد تا نشان دهد واکنش های هیجانی نوجوانان شدید و گذرا هستند. پترسون و هامبورگ مرحله ی بحرانی را زمانی می دانند که یک سری تغییرات مهم به طور همزمان در درون و بیرون فرد رخ می دهند و در دوران تغییرات شدید شیوه های آگاهانه تفکر و عمل موقتا مختل می شوند. در نتیجه افراد نسبت ه زمان های دیگر از لحاظ روان شناختی آسیب پذیر هستند. احتمالا بیشتر از هر دوره ی دیگر نوجوانی اولیه زمانی است که تحولات شدید و وسیع اشخاص را از بعد جسمانی ، روان شناختی و جامعه شناختی تحت تاثیر قرار می دهند. به همین دلیل است که افزایش آگاهی والدین از این دوران می تواند بسیار کمک کننده باشد و در این دوره حساس احتمال بروز رفتار های پر خطر کمتر شود. برای کسب اطلاعات بیشتر با روانشناس قبل ازدواج و خانواده کمک بگیرید.